Ղարաբաղյան կոնֆլիկտի ցցուն կողմերը և մեր անմեղ զոհերը

       Ընդհանրապես, պատմական հիշողությունից որքան շատ ժամանակ է անցնում, այնքան այդ հիշողությունը և դրանում առկա բացասական տարրերը պետք է մարեն, իհարկե, եթե թեժացնողներ չկան: 

Սակայն ստացվել է այնպես, որ հատկապես Արցախյան կոնֆլիկտը թեժացնում են բոլորը` Արևմուտքն իր ապաշնորհ հայտարարություններով, Ռուսաստանն իր անմիջական ներկայությամբ և միջնորդությամբ, երկու կողմերի իշխանությունները և տարբեր կառույցներ` ռազմահայրենասիրական պաթոսը պահելու և հասարակության ուշադրությունը տարբեր խնդիրներից, մասնավորապես սոցիալական, քաղաքական հարցերից շեղելու համար: Ստորև կփորձեմ անդրադառնալ մի քանի կետերի: Ի սկզբանե զգուշացնում եմ, որ տեքստում տեղ կգտնեն կենցաղային լեզվի բաղադրիչներ:

Ա. Ի սկզբանե պնդում եմ, որ սահմանում զոհված մեր հայրենակիցներ որևէ կապ չունեն, կներեք, այս «բազարի» հետ:

Բ. Ով ինչ լոլո ուզում է կարդա, բայց խնդիրը մեր վզին փաթաթել են բոլշևիկները ու ադրբեջանցիներին այնքան են ներշնչել, որ իրենք էլ հավատացել են: Որտեղ ուզում եք փնտրեք, այս խնդրի ողջ պատասխանատուն և նախակարապետը Ռուսաստանն է` լինի պուտինյան, ցարական, թե բոլշևիկյան: Պատմության մեջ ոչինչ չի փոխվում, բացի գործող հերոսներից:

Գ. Ադրբեջանը կրակում է: Իհարկե, պետք է կրակի: Զենքը գնել են, որ կրակեն: Բա հո՞ չեն գնել, որ միմյանց հետ կռիվ-կռիվ խաղան: Ի դեպ, զենքերի հետ կապված: Հայկական կայքերը կամ համապատասխան գերատեսչությունները, որ անընդհատ հղում են անում, թե էս ինչ տեսակի թուրքական արտադրության զենք, բա ռուսականի մասին ինչո՞ւ չեն բառաչում կամ նույն ուկրաինականի (սա էլ մայդանասերների համար): Իհարկե, Իլհամը կրակելով լուծում է նաև ներքին պոպուլիզմի խնդիր:

Դ. Հայկական կողմը մեծ-մեծ խոսելու կամ զոհի կարգավիճակով ներկայանալու փոխարեն ավելի լավ է գործողության դիմի` նկատի չունեմ անպայման կրակելը: Իսկ եթե գործողության չի դիմում, որը կկանխի անմեղ զոհերը, ապա ավելի լավ է իր բոլոր պատասխանատուներով լեզուն մտցնի համապատասխան տեղը, թե չէ ստացվում է դաշնակների ու Թալեաթի պատմությունը, որ ժամանակին իրար հետ արյան ուխտ էին կնքում ու նարդի խաղում:

Ե. «Ֆեյսբուքյան» հիստերիա: Մեկն իրեն ներկայացնում է որպես տեղեկատվական անվտանգության մասնագետ, մյուսը՝ լրիվ Դոն Քիշոտ է` չեղած «ֆեյսբուքյան» ֆեյքերի հետ է կռիվ անում, ասում է ժողովուրդ, խուճապի մի´ մատնվեք, բայց իր գրածով ավելի շատ խուճապ է տարածում: Կամ այն լատինատառ մյուռոնօրհնեքները, որոնց ուշք ու միտքը հարևան Ամբակումի բարեմասնությունն է, բայց խաչի նկարի պրոֆիլով աղոթում է, որ ադրբեջանցիք սատկեն: Հարգելի´ս, գնա Ամբակումի մասին երազի:

Զ. Բանակ չգնացածներ: Ստատուսագիրների 60 տոկոսը բանակ չի գնացել, բայց իրենց ստատուսներում մեղադրում են մյուս բանակ չգնացածներին, անկապ բարբաջում են ու հետն էլ խրոխտ հայտնում են, որ էս է՝ գնալու են ու տես ինչ ստատուսներ էն գրելու խրամատներից: Դե լավ էլի, մի հատ հլը ձեզ նայեք կամ ի՞նչ եք ուզում մի հասարակությունից, երբ բանակի հայրենասիրական ոգի բարձրացնողների ու մեդալ ստացողների կեսից ավելը բանակ չի գնացել:

Է. Խնդրի լուծման հրամայականը: Ադրբեջանում կա բախտախնդիր մի շովինիստ, ով ուզում է փառավորվի ու դրա միակ ուղին տեսնում է Ղարաբաղը: Հայաստանում էլ կա մի Քաջ Նազար, որի իշխանության լծակ պահելը ու բոլորին սարսափի մեջ պահելու միակ տարբերակը պատերազմն է (արդեն 20 տարի): Էության մեջ երկուսն էլ նույնն են: Ինչքան հորինեք, միևնույնն է, նոր տեսություն չեք հորինի: Խնդրի լուծման բանալին ո´չ Կասպրչիկն է, ո´չ Ամենայն հայոց տելեպուզիկը, ո´չ էլ երկու կողմի զենք-զինամթերքը: Խնդիրն այս երկուսին կամ նրանց տեսակի ջատագովությամբ զբաղվողներին հեռացնելն է ու երկու հասարակությունների առողջ երկխոսությունը, որտեղ կասվի, կբացատրվի, կքննարկվի և կներկայացվի, որ եղբա´յր, այդ տարածքը ձերը չի եղել, ձեզ խաբել են (Ադրբեջանում բազմաթիվ ողջախոհ մարդիկ գիտեն դա ու հնարավորության դեպքում կարող են ազդել հասարակական կարծիքի վրա): Ապրե՞լ եք ուզում, անկախ պետություն է, գնացեք ապրեք, ի՞նչ խնդիր կա: Ձեր զինվորի մայրը մա՞յր չէ: Իհարկե, մայր է, իհարկե սահմանից այն կողմ, ինֆորմացիոն բլոկադայի տակ մնացած, իշխանության կուտը կերած և վախեցած հասարակությունն է: Ասվածիս ապացույցն այն է, որ սահմանի այն կողմում, երբ անմիջական պատասխանատվություն էին կրում սահմանամերձ գյուղերի բնակիչները և նրանցից ծնված զինվորները, կրակողներն ավելի քիչ էին, սակայն որքան մարդաթափվում է ադրբեջանական սահմանամերձ գյուղը, այնքան շատանում է կրակը: Բայց խնդրի լուծման հրամայականը ձեռնտու չէ Արևմուտքին: Թեժ կետ է, թող մնա: Ի վերջո, վաղը կամ մյուս օր կորոշեն Սիրիայում կամ Իրաքում ռազմական վիճակին վերջ տալ: Մի տեղ չլինի՞, որ պատերազմ բորբոքեն և ցույց տան, թե ինչ մարդասեր են:

Խնդրի լուծումը ձեռնտու չէ Ռուսաստանին: Բացի նման մանր-մունր բաներից, ինչպիսիք զենքի վաճառքն է երկու կողմերին, այն միակ և լրջագույն միջոցն է Ռուսաստանի ազդեցությունն այս տարածաշրջանում ինչ-որ կերպ պահելու համար: Իսկ Ռուսաստանն անշուշտ դրանից չի հրաժարվի: Դա առավել ցցուն է դառնում հատկապես ՊուԾինի վերջին հարցազրույցի ֆոնին, որտեղ հնչեցվեց միտք առ այն, որ Ռուսաստանը պատրաստ է վերացնել վիզային ռեժիմը Վրաստանի հետ և նորմալ հարաբերություններ հաստատել: Այսինքն, ընդամենը 7 տարվա վաղեմություն ունեցող կոնֆլիկտը, որ թվում էր, թե շատ հիմնավոր պետք է լինի երկու հասարակությունների մեջ, կարելի է լուծել մեկ-երկու քայլով, իսկ 90 և ավելի տարիներ ձգվող կոնֆլիկտի լուծման վրա որևէ մեխանիզմ չկա՞: Կան բազմաթիվ մեխանիզմներ: Աշխարհը վաղուց է նմանատիպ կոնֆլիկտների լուծումներ գտնել: Իսկ հայտարարություններն առ այն, թե բանակցությունները գտնվում են փակուղային վիճակում, առնվազն ծիծաղելի են և կոչված են բավարարելու մանկապարտեզի փոքր տարիքային խմբերի երեխաների և «բեսեդկային դիվանագետների» քաղաքական պահանջմունքները:

Վահրամ Թոքմաջյան

Աղբյուրը` orer.am լրատվական կայք